طول و عرض بلدطول و عرض بلد به معنای مقدار فاصله هر شهر با مبدأ طول و مقدار فاصله آن از خط استوا است. ۱ - از اصطلاحات علم هیئتعنوان طول و عرض بلد یا طول و عرض جغرافیایی از اصطلاحات علم هیئت (= دانش اخترشناسی) و از مباحث مهم و کاربردی این علم به شمار می‌رود. دانشمندان این علم، برای شناخت جهات شمالی یا جنوبی و نیز شرقی یا غربی شهرها دو امتداد قرار داده‌اند: یکی امتداد بین شمال و جنوب و دیگری بین مشرق و مغرب. اولی را امتداد عرضی و دومی را امتداد طولی نامیده‌اند. دانشمندان علم هیئت در مبدأ و آغاز عرض جغرافیایی بلاد اختلاف ندارند و همه آنان بر اینکه مبدأ آن دایره معدّل النهار (= خط استوایی) است اتفاق نظر دارند. ۲ - تعریف عرض جغرافیاییعرض جغرافیایی هر شهری مقدار فاصله آن شهر از خط استوا بر حسب درجه است. بنابر این، مبدأ عرض جغرافیایی، خط استوا می‌باشد و آن را اگر در شمال خط استوا باشد، عرض شمالی یا مثبت و اگر در جنوب آن باشد، عرض جنوبی یا منفی گویند. عرض استوا را صفر و نقطه قطبی را نود درجه گیرند. بنابر این، عرض جغرافیایی بین صفر و نود درجه خواهد بود. ۳ - تعریف طول جغرافیاییطول جغرافیایی هر شهری مقدار فاصله آن با مبدأ طول است. در مبدأ طول اختلاف است. هر گروهی منطقه‌ای خاص را مبدأ طول قرار داده‌اند. قدمای یونانی و نیز مشهور متأخران آن را آخر آبادانی در جانب غرب؛ یعنی جزیره هرّو (= فرّو) از جزایر شش گانه منسوب به خالدات، واقع در غرب آفریقا بر ساحل دریا قرار داده‌اند، لیکن امروزه همه متفق اند که مبدأ طول، گرینویچ (منطقه‌ای در جنوب شرقی لندن) است و طول هر شهری از آنجا محاسبه می‌شود. بنابر این، طول هر شهری عبارت است از مقدار فاصله آن از گرینویچ بر حسب درجه. البته می‌توان هر نقطه از زمین جز قطب شمال و جنوب را مبدأ طول فرض کرد؛ زیرا اختلافی در نتیجه پدید نمی‌آید. [۱]
دروس فی معرفة الوقت و القبلة، ص۲۰۹ ۲۱۶.
از عنوان یاد شده به مناسبت در باب صلات سخن گفته‌اند.مکه مکرمه قبله همه سرزمینها است. طول آن ۳۹ درجه و ۵۰ دقیقه و عرضش ۲۱ درجه و ۲۵ دقیقه می‌باشد. [۲]
دروس فی معرفة الوقت و القبلة، ص۳۷۹.
۴ - طریقه دانستن قبله هر شهراز راههای دستیابی به قبله هر شهری، به دست آوردن طول و عرض آن شهر و مقایسه آن با طول و عرض مکه است. چنانچه طول شهر و طول مکه مساوی باشند، اما عرض شهر بیشتر از عرض مکه باشد، قبله، نقطه جنوبی شهر خواهد بود، و اگر عرض مکه بیشتر باشد، قبله نقطه شمال شهر خواهد بود؛ اما اگر مکه و شهر در عرض یکسان باشند، در این صورت، چنانچه طول شهر بیشتر باشد، قبله، نقطه مغرب و اگر کمتر باشد، نقطه مشرق آن شهر خواهد بود. فرض سوم این است که طول و عرض مکه از طول و عرض شهر بیشتر باشد. در این صورت قبله بین دو نقطه مشرق و شمال خواهد بود، و در صورت عکس، جهت قبله بین نقطه جنوب و مغرب است. هرگاه طول مکه از طول شهر بیشتر، لیکن عرض آن از عرض شهر کمتر باشد، سمت قبله شهر، حدّ فاصل بین دو نقطه جنوب و مشرق است، و چنانچه طول مکه کمتر از طول بلد و عرض آن بیشتر از عرض بلد باشد، سمت قبله بین دو نقطه مغرب و شمال خواهد بود. [۳]
روض الجنان، ج۲، ص۵۳۹.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، برگرفته از مقاله «طول و عرض بلد». |